Ano amaro kosovaryuno malipe pandar egzistinla stigma vash te vakerolpe truyal o evolviripe thay seksualuno garavipe, vash o sebepi kay korkori i tradiciya thay kultura klasifikingya sakoya ver akaya tema sar neso kay te avaltut lajavno. Vay yekh ayekha formaki situaciya prezentinla yekh may bari dar kana o edukipe thay e informacia na phiravgyola kotar korkore o relevantyune instituciye akale umaleske, sar kay si o edukipsake thay sastipaske instituciye.
Misal kay te pashargyol yekh edukipe vash seksualuno sastipe, ano hako e riporoduktipesko, mahatnipe e shukar dikhlaripeski thay sastipaske konsekvence ano suro e mekipesko pale akalesko, amaro malipe ovla sine may korkorojanglardo thay na qhalavgyola sine e sakodiveya e informaciya koya mothavna kay sar egzistinena o alarmantyune shifre e abortipyengo ano na licencime kilinike. Sar si pe Preportr kotar 122 ginekolojikune klinike kola arakhlona ani Kosova numay 5 olendar silen licenca vash te realizinen abortya (Leonida Molliqaj, 2016, Turpi mbi Turpin |Laj upral e Laj|), seksualuno abuzipe kola evidentingyona pedero se 13 surya ano duy nakhle bersha upral o minorune/tikne bershenge personya thay pedero se 60 surya e pedofiliako ano bersh 2018, seksulano qelalotretiripe kotar o partnerya, baryaripe e gendosko e na mangle khamne juvlengo thay nashalipe e jivdipesko e juvlengo palo neseve orya e biyanipesko.
Sah akala ovipya mothavna se kobar si o buhlo than kana si o lafi e penjaripesko phanglo e elementarne hakyengo e personyengo thay kobar si but e prezenca e godyako kay akala teme te tretiringyon sar tabu.Odolestar, yekh ora e biolojiyako na manglape te neglishingyol e siklipesko kote mothavgyola vash o seksualuno sastipe thay riproduktyuno, o sastipesko personeli manglape te del informacie upral o riproduktipaske hakya thay sastipaske efektya phanglo e seksulanune aktiviteteya ini pe pesronya kola na si “mirune/tiknebershenge” thay daya/dada manglape te diskutinen vash akala teme e qhavorencar.
O thamesko rami kana si vash o Thamesko vash o Hako e Riporoduktipesko, anglodikhlarna kay sakova manush sile hako kay te pashargyol oleske yekh edukipe thay informipe pe buhlipe e say jivdipaske cikloske, shukar hema e praktika mothavla so o intituciye sakoya ver thay may buderi dena buhlo than e zoralipesko e tradicionalune thay kulturune normengo, na keripeya buti kobar manglo kay o thamya te fukcioninen ayekha sar manglape.
Laqaripe e aktualuna situaciako amare malipesko kana si o lafi vash o edukipe e seksualuno sastipe thay hako vash riproduktipe shay te reslol ani yekh rig e eleminipesko e godinipesko so yekh ayekha formako diskutipe si (lajavno:, odolestar avokipe upral akava puqipe manglape te kororojanglargyon o ekzekutivune organya thay lejislativune vash te pasharen politike ani rig kolaki si te laqargyol servisi upral o riproduktyuno sastipe, seksualuno garavipe thay seksualuno sastipe.
Organizacia “ Modernyuni Juvli” ano Prizreno, inplementinla o proyekto ”Stigma e malipeski upral o seksualiteti”, phikodendo kotar e Kosovaki Juvlani Rafin (RrGK) thay financimi kotar Austrian Development Agency(ADA), kote adikerdile arakhipya e terne qhayencar resipea e baryaripesko e korkorojanglaripesko vash o mahatnipe e seksualune sastipesko thay riproduktyuno, narahatlukosko e seksualune abuzipesko.
Autora: Hera Luma
Hera Luma studirinla Politikuni Skencia thay Internacionalune Shukarelacie. Oy si yekh aktivista thay kerla buti sar proyekt menajera ani organizaciya Nevo Koncepti.
